De WUR, Stichting de Lynx en Voedsel uit het Bos werkten samen in het project ‘Meet je voedselbosoogst’. Het doel was om aan de hand van vier heel eenvoudige burgerwetenschapsmethodes iedere voedselboseigenaar, waar die zich ook op deze planeet bevindt, tot ‘wetenschapper’ te maken door het zelf kunnen monitoren van zijn of haar voedselbos. Deze data worden vervolgens gedeeld in een Open Databron, toegankelijk voor iedereen die hier onderzoek naar wil doen.

Deze opzet maakt het meerjarig onderzoek onafhankelijk van subsidies of andere externe financiering en daarmee in de kern robuust genoeg om net zo lang te blijven bestaan als de voedselbossen zelf.

Meerdere meerjarige onderzoeken

Maar dit is niet het enige monitoring-onderzoek naar voedselbossen. Naast Meet je Voedselbosoogst is er nog het Nationaal Monitoring Programma Voedselbossen en het Topsector gefinancierde onderzoek ‘Wetenschappelijke Bodemvorming onder de Voedselbosbouw‘. De eerst genoemde heeft zojuist haar eerste grote rapportage geproduceerd. In dit programma wordt elk jaar met behulp van studenten en promovendi onderzoek uitgevoerd bij meer dan 30 voedselbossen. Het Topsector gefinancierde onderzoek duikt vijf jaar lang de diepte in. De nog jonge voedselbossen Schijndel (Brabant) en Eemvallei (Almere) zijn daarbij onderzoeksobjecten. Om voldoende data te hebben van oudere systemen worden nog 16 oudere voedselbossen in Nederland en België onderzocht. Samen vormen deze onderzoeken een pyramide, met onderaan veel voedselbossen waar door enthousiaste voedselboseigenaren via het project Meet je voedselbosoogst lichte informatie wordt verzameld, en bovenaan een kleine selectie voedselbossen waar heel veel informatie wordt verzameld.

Via Jeroen Kruit, van de WUR, blijven al deze onderzoeken goed met elkaar in contact en meten ze zoveel mogelijk dezelfde soort dingen op dezelfde manier. Hij doet dit werk in opdracht van de Green Deal Voedselbossen (tegenwoordig het Netwerk Voedselbossen Nederland) en het Agroforestry Netwerk Nederland.

Is dat nodig, overlappende data?

Deze onderzoeken meten alles zoveel mogelijk op dezelfde manier. Is dat wel slim, zou je je kunnen afvragen, want meten we dan niet alles dubbel? “Nee absoluut niet” zegt Jeroen Kruit. “Je hebt heel veel data nodig als wetenschapper om trends te kunnen signaleren en uitspraken te kunnen doen over bijvoorbeeld goed werkende plantcombinaties. Het vraagt echt een lange adem om belangrijke langetermijntrends goed in beeld te krijgen. De relatief korte doorlooptijden van het wetenschappelijke onderzoek maakt de relevantie van het burgerwetenschap onderzoek alleen maar groter. De drietrapsraket die nu is ontstaan, genereert grote én diepgaande datasets. Hoe langer de burgerwetenschappers doorgaan met data verzamelen en de wetenschappers nieuwe onderzoeksprojecten weten binnen te halen hoe waardevoller deze datasets worden. En dan is er ook nog de klassieke uitspraak, één onderzoek is geen onderzoek!

Wat vertelt deze data?

We weten dat de huidige systemen om akkerbouw te bedrijven en graslanden te beheren sterk gebaseerd zijn op externe inputs van stikstof, fosfor en kalium. Voedselbossen werken zonder externe inputs en zonder bestrijdingsmiddelen. Wat we dus willen ontdekken is hoe dat dan precies gaat werken. We weten dat voedselbossen jaarrond verschillende oogstbare producten kunnen leveren. Ze worden als systeem met de jaren rijker door onder meer de fixatie van koolstof uit de lucht via fotosynthese en het veel gevarieerdere bodemleven.

En hoe zien al deze aspecten eruit voor de verschillende successie fasen van een systeem dat met de tijd langzaamaan rijker en diverser wordt? En hoe verloopt de successie in voedselbossen op verschillende plekken en ondergronden?

“Hoe langer je bezig bent met onderzoeken, hoe meer vragen er ontstaan.” De methode van voedselproductie zonder input en zonder chemische bestrijding en volgens natuurlijke principes is zo complex dat ook wij onderzoekers als het ware onze denkwijze en onderzoeksmethodiek deels moeten herontwikkelen. En als je dan als onderzoeker op zoek gaat naar antwoorden, zijn echt alle data welkom.

Zijn er ontwikkelingen in het verzamelen van data?

Ja, we verwachten meer betaalbaar gegenereerde data op niet al te lange termijn. Bijvoorbeeld d.m.v. remote sensing met drones en satellieten, of eDNA waarbij je alle biodiversiteit in een “blender” stopt en daarna alles kan meten, of zelfs airDNA, waarbij je onder andere de aanwezigheid van alle leven via sporen die dat leven in de lucht achterlaat kan meten. Maar ja, een praktische toepassing is misschien nog ver weg, want met deze methode meet je nu ook nog de dieren in een nabijgelegen dierentuin.

Dit jaar is er een nieuw 2-jarig WUR onderzoek van start gegaan dat zich juist richt op deze nieuwe manieren van meten. Dit onderzoek focust zich op het verkennen van de mogelijkheden om met inzet van moderne technologie biodiversiteit efficiënt en betaalbaar te monitoren. Een van de doelen is hiermee een fundament te leggen onder het economisch kunnen waarderen van ecosysteemdiensten. De citizen science aanpak van Voedsel uit het Bos draagt nadrukkelijk bij aan de ontwikkeling van meetbare ecosysteemdiensen via de vele metende burgers/voedselboseigenaren.

Reden voor optimisme dus?

“Soms lijkt het dat het bij het integreren van bomen in de landbouw alleen om voedselbossen gaat” zegt Jeroen, maar dat is natuurlijk niet zo. Er zijn nog diverse andere vormen van agroforestry waar mee wordt geëxperimenteerd. Voedselbossen leven wel enorm onder een zeer breed publiek en langzaam krijgt het concept ook voet aan de grond in de productie gerichte landbouw. En steeds vaker kom je ook in onverwachte hoeken van de wetenschap iemand tegen die ook helemaal enthousiast is over voedselbossen. Ik denk dat we kunnen stellen dat we een gezonde en groeiende voedselbosbeweging hebben in Nederland waar met toenemende nieuwsgierigheid vanuit het buitenland naar wordt gekeken. In termen van areaal t.o.v. de conventionele monocultuur gerichte landbouw, is het daadwerkelijke aantal hectare voedselbossen nog heel klein. Maar, met z’n allen hebben we wel degelijk een groeiende invloed in de discussie over de transitie naar duurzamere vormen van landbouw. Het mycelium (ondergronds schimmeldraden netwerk) breidt zich gestaag uit!

Meet je ook mee?

Doe mee en draag via Voedsel uit het Bos bij aan een krachtige “drietrapsraket”. Wij genereren samen  grote hoeveelheden data van alle verschillende grondsoorten, uitgangssituaties en typen voedselbossen. Meet mee en draag bij aan de gezondheid van jouw eigen bos, en die van de beweging als geheel. Meer informatie over de metingen vind je hier.

En dan is er ook nog de Voedselboscast, waarin we Jeroen Kruit spreken in aflevering #16. Deze beluister je hier.

Ir. Jeroen Kruit is een (participerende) actie-onderzoeker die zijn onderzoekspraktijk richt op het faciliteren, adviseren, evalueren en coachen van (beleid) professionals, grassroot-initiatieven en studenten van Wageningen Universiteit.