Wat is een voedselbos

Een landbouwsysteem gebaseerd op natuurlijke principes​

Tegelijkertijd is een voedselbos ook een rationeel opgezet rendabel landbouwsysteem. Rendabel omdat er heel veel uit geoogst kan worden, maar ook omdat een voedselbos nauwelijks onderhoudswerk kent en geen inputs van buiten. Geen kunstmest, geen pesticiden en geen olie en tractors. Dat laatste kan/komt omdat voedselbossen, terwijl wij en heel veel vogels, egels, vossen, marters, insecten en alles wat er maar wil komen leven, er uit oogsten, de bodem steeds gezonder maken in plaats van uitputten.

Welke bos-productiesystemen kennen we al?

De meeste mensen kennen bossen als donkere plekken met alleen maar hoge bomen. Of ze kennen boomgaarden, waar ook alleen maar bomen staan die even groot en even oud zijn. Beiden zijn plantagesystemen en monoculturen met alle bijbehorende voor- en nadelen van gelijkvormigheid. De lange boomstammen in een productiebos zijn even oud en even recht en heel makkelijk tegelijk te oogsten, maar als er een letterzetterkever langskomt, of een forse storm zijn ze ook allemaal op dezelfde manier de klos. In een dennennaaldenbos is het bovendien vaak heel stil. Dat komt omdat er eigenlijk heel weinig te eten is. Voor insecten, en dus ook voor vogels en al het andere leven.

Voor boomgaarden geldt hetzelfde, zeker als je naar de intensieve fruitteelt kijkt: heel veel dicht op elkaar staande fruitbomen die hele gave gelijkvormige appels leveren, maar die daarvoor wel constant bespoten en bemest moeten worden, het grondwater ernstig vervuilen, heel kwetsbaar zijn voor ziektes en een heel arm milieu vormen qua biodiversiteit.

Een voedselbossysteem is productief, maar geen monocultuur

Een voedselbos is is gebaseerd op de principes van een natuurlijk bos, en dus altijd polycultuur, waarin meerdere soorten een veel robuuster en biodiverser systeem vormen dat de bodem opbouwt in plaats van uitput. Het is opgebouwd uit een (herhaling van) oplopende bosrand(en). Zo komt er optimaal zonlicht op zoveel mogelijk lagen leven en wordt het systeem om zonlicht om te zetten in biomassa, H20 en suikers optimaal ‘aan’ gezet. Binnen deze oplopende bosrand kan er sprake zijn van rijen met dezelfde soort, maar het hele systeem moet heel veel variatie hebben. Want alleen dan ontstaat er voor natuurlijke plaagbestrijding, bestuiving en bodemopbouw een robuust systeem.

De lagen in het systeem zijn:

• De hoge kruinlaag, bijvoorbeeld tamme kastanjes of pecannoten van rond de 40 meter hoog met hele diepe wortels.
• De lage kruinlaag van bijvoorbeeld appels, kersen, peren die tot 20 meter hoog gaan
• De hoge struiklaag, bijvoorbeeld hazelnoten
• De lage struiklaag, de meeste bessen en bramen en frambozen
• de kruidlaag, alle niet houtige soorten die vaak ook in de winter bovengronds afsterven maar wel 30-120 cm hoog kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan de brandnetel, maar ook aan munt of salie, bereklauw of roomse kervel
• De kruiplaag, de niet houtige soorten die als bodembedekker worden gezien. Denk aan daslook, hondsdraf of tijm.
• De klimmers, denk aan bijvoorbeeld druiven
• En dan zijn er nog de knollen, oftewel de ondergrondse laag en de waterplantenlaag.

Laat voedselbossen met rust, maar meet wel vanaf het begin hoe het zich ontwikkelt

Als het voedselbossysteem is aangeplant moet je het zeker een jaar of 4/5 met rust laten. Deze eerste jaren groeien kleine sprietjes van bomen en struiken temidden van onkruid als distels en zuring op en, omdat voedselbossoorten uit bossen afkomstig zijn, voelen ze zich beter tussen al dat onkruid dan wanneer ze vol in de zon zouden staan.

Bovengronds lijkt het naar onze maatstaven tergend langzaam te gaan, maar ondertussen bouwt het (bos)bodemleven zich op en dat zorgt er steeds meer voor dat er een gezonde basis voor een langjarig voedselbossysteem kan ontstaan. Aan de veranderingen in het onkruid (of de kruidlaag) kun je al veel zien over wat er onder de grond gaande is. Vandaar dat wij zeggen dat met name de biodiversiteitstest ook al bij jonge voedselbossen heel interessant is om elk jaar te doen. Maak gerust een voedselbosproject op dit platform en begin ook al met hele jonge voedselbossen deze oogst te monitoren. Het is gratis en je helpt er de wetenschap enorm mee.

Vanaf het 5e jaar komen de vele oogsten op gang

Vanaf het vijfde jaar ontstaat er een versnelling in het voedselbossysteem. Boompjes die eerst nauwelijks leken te bewegen schieten ineens meters per jaar de lucht in. De bessen en frambozen beginnen serieuze oogsten te geven en de kruidlaag is soms ook al best interessant. Voedselbossen die begonnen zijn op akkers, weilanden en in bossen gedragen zich toch allemaal een beetje anders. Hetzelfde leren we als het om grondsoorten gaat. Daarom zijn wij in ons monitoringssysteem ook heel benieuwd hoe die verschillen dus echt uitpakken in al die bossen die nu langzaam maar zeker deze versnelling al aan het bereiken zijn. Dus blijf meedoen met de voedselbosmonitoring, want nu worden oogsten als CO2 opslag interessant, en zullen er ook echt steeds meer en nieuwe bodemdierensoorten te zien zijn. Bovendien beginnen de kilo’s oogst vanaf nu ook interessant te worden.

En in de jaren na het 5e jaar zie je pas goed hoe het voedselbossysteem exponentieel aan het groeien is. In alle oogsten. Er komen vossen en hermelijnen en bijzondere vogelsoorten wonen. Er ontstaan kilo’s en kilo’s oogst. De economie wordt interessant en je gaat relaties aan met je omgeving om die oogst kwijt te raken, en biodiversiteit en CO2opslag blijven zich ontwikkelen. Blijf ook dan ieder jaar weer even invullen hoe het met jouw voedselbos gaat. Want zo kunnen we samen de hele wetenschappelijke wereld laten zien hoe de voedselbossen zich ontwikkelen en wat hun waanzinnige oogsten zijn.

Meer leren?

Wil je meer leren over voedselbossen en hoe je ze moet aanleggen en beheren? Wij geven een modulaire jaartraining die uit drie modules bestaat: basis, ontwerp en bedrijfsplan. In de basismodule leer je alles over het hierboven beschreven systeem; in de module ontwerp leer je hoe je voedselbossen ontwerpt en in de module bedrijfsplan leer je hoe je een voedselbos moet begroten en maak je een businessplan. Niet iedereen hoeft alles te leren, vandaar dat we je de mogelijkheid bieden om deze jaartraining in losse modules of combinaties ervan af te nemen.

Vanaf 2o22 bieden we ook een cursus vermeerderen aan. Hierin leer je, in aanvulling op de jaartraining, hoe je zelf je eigen plantgoed kunt vermeerderen.