Beleving
Het verhogen van de belevingswaarde van een voedselbos kan op eindeloos veel manieren vorm krijgen; het is absoluut maatwerk. Een plek kan daarom bij uitstek een persoonlijke kleuring krijgen door middel van het assortiment van bomen en struiken, van de ruimtelijke inrichting en de introductie van landschapselementen en gebruiksobjecten als blotevoetenpaden, kabelbanen, overnachtingsplekken, en van activiteiten en de verschillende vormen en intensiteit van begeleiding die daarbij horen.
Voedselaanbod uit het bos kan daar eveneens op talloze manieren deel van zijn: voedsel dat zich in het wilde weg laat plukken, dan wel langs bepaalde routes of uit seizoensbosjes, maar ook voedsel dat onderdeel is van bushcraft-events, kookworkshops, proeverijen en verwerkingsfestivals rond specifieke producten. Een ander segment van het spectrum aan mogelijke belevingen kan meer ingetogen vormen van lichamelijke en geestelijke ontspanning omvatten, zoals yoga, stiltewandelingen of meditatie; daarin zou de kwaliteit van het levende bos in zijn geheel meer de basis van de ervaring vormen, aan te vullen met passende beleving van het ontdekken, oogsten, bereiden en opeten van voedsel op de locatie zelf. Op deze basis is dus ook een economische doelstelling voor zulke belevingsbossen te ontwikkelen, en daarmee zal het Nederlandse grondgebied zich op alle denkbare en – nu nog – ondenkbare manieren kunnen verrijken. Het lijkt vooral een kwestie van de creativiteit van ondernemers om hier pleksgewijs handen en voeten aan te gaan geven.
Biodiversiteit
Biodiversiteit als hoofdthema vergt een wezenlijk andere blik op waarde dan gebruikelijk is in het economische domein. Wie hierop inzet, zal zonder meer waarde kunnen creëren: natuurwaarden. Vermoedelijk ook unieke natuurwaarden. De route daarvoor loopt langs de introductie van een zo rijk mogelijk assortiment van plantensoorten, die het krachtenveld van de ecologische successie versterken, en eventueel één of meerdere vormen van bodembehandeling. Twijfelachtig is echter een directe afspiegeling van die waarden in de zin van monetaire inkomsten, sowieso in de huidige economische context. Wel kunnen natuurondernemers afgeleide economische waarde genereren, zoals via het aanbod van betaalde rondleidingen aan bezoekers, en van aanvullende diensten zoals vormen van horeca. Een bescheiden bron van inkomsten zou ook de kleinschalige verkoop van voedselproducten aan een ‘zelfplukkend’ publiek kunnen zijn.
Ook valt te verwachten dat een hogere biodiversiteit extra economische waarde zal opleveren voor agrarische producenten in de directe omgeving, voor de imkerij, en voor beherende partijen als waterschappen of drinkwaterbedrijven. De directe financiële honorering van ecosysteemdiensten zoals plaagpreventie en waterzuivering en -opslag is voorzichtig in ontwikkeling, en het is maar de vraag op welke termijn daar het gewenste soort verandering in komt, en vanuit welke hoek. Daarnaast levert de verrijking van bestaande bos- en natuurterreinen nieuwe kennis op, die door bredere verspreiding en uitwisseling ook elders van waarde zal zijn. Zonder creatieve, integrale en innovatieve arrangementen zijn directe inkomsten in deze ‘tak van sport’ echter niet te verwachten.
Voorlopig lijkt de keuze voor lokale biodiversiteit door middel van een voedselbos dan ook vooral een kwestie van investeren, en van vormen van goodwill vanuit de samenleving. Dit betekent wel dat de initiatiefnemer de vrijheid kan nemen om zich toe te leggen op specifieke categorieën van natuurwaarden of bepaalde kwaliteiten van biodiversiteit – en intussen bijverdiensten zoals uit bezoek en kleinschalige verkoop te genereren.
Gastronomie
De korte geschiedenis van de voedselbosbouw in Nederland heeft een vakterrein in het leven geroepen, dat vermoedelijk een rijke toekomst tegemoet gaat. De ‘botanische gastronomie’ verenigt kennis en inzicht van twee disciplines, en vormt een thema dat zich op fysieke locaties laat uitwerken tot een economisch rendabel model.
Primair draait het daarbij om de productie van interessante volumes aan eetbare soorten en variëteiten uit een uitgelezen palet. De keuze voor deze soorten kan vertrekken vanuit een inmiddels opgebouwd spectrum aan soorten, die in Nederlandse omstandigheden bevredigende kwantiteit en kwaliteit lijken te leveren, en gastronomische waarde hebben. Ongetwijfeld is er echter nog veel meer te ontdekken, zowel aan soorten en variëteiten in het bos als aan bewerkingstechnieken in de keuken. Het spreekt dan ook voor zich dat het succes van deze thematische invulling afhangt van de inventiviteit van zowel voedselbosbouwers als culinaire avonturiers. Een passend pakket aan oogsttechnieken en –momenten laat zich per plek ontwikkelen, afhankelijk van de partners in de keten. Een voedselbosbouwer kan zelf de oogst ter hand nemen – letterlijk, dan wel met hulp van bestaande en nog te ontwikkelen technologieën – en die naar een externe markt brengen. Maar ook selectieve oogst door culinaire ondernemers zelf of tussen- en/of onderaannemers is denkbaar.
Inrichting
Afgezien van de directe productie en afzet van voedsel kan een gastronomisch ingericht voedselbos bovendien economisch rendement genereren door de plek zelf als podium voor educatie en beleving in te zetten, met name voor specifiek geïnteresseerde doelgroepen. Zo is er een gevarieerd aanbod van rondleidingen, proeverijen en kookworkshops te ontwikkelen, gericht op ondernemers in de horeca, op een schaal van globaal en generiek tot verfijnd en specialistisch.
Productie
Het thema van volumeproductie voor de invulling van een voedselbos ligt relatief dicht bij gangbare beheersconcepten in de bosbouw. Het biedt daarom een springplank naar meer diversiteit en functionaliteit van bestaand bos- en natuurterrein. De vraag naar hout gaat in het komende, klimaatbewuste tijdperk vrijwel zeker structureel stijgen, en vooral kwaliteitshout kan dan een waardevol onderdeel worden van ‘het gemengde bosbedrijf’ waarvoor de voedselbosbouw een impuls zal zijn. Voorwaarde voor succes vanuit dit thema is versterking of herstel van ecologische waarden en samenhang op de lange termijn, met speciale aandacht voor de bodem.
Inrichting
Wie kiest voor volumeproductie als hoofdthema zal een voedselbos zo willen inrichten dat beheer en oogst, plus eventuele verwerking en transport, in de toekomst efficiënt kunnen verlopen. Binnen dit thema zal het accent komen te liggen op de productie van voedsel met marktwaarde, en daarnaast verdient ook de groei van kwaliteitshout hierin een plek; deze onderstreept bovendien een ontwikkelingsperspectief voor de lange termijn. Als innovatie zal de voedselbosbouw daarbij een nieuw tijdperk voor ‘dubbeldoelbomen’ inluiden, die in de loop van hun leven zowel voedsel als hout opleveren. De inzet hiervan biedt een breed spectrum aan nog ongekende beheersopties, met meer en nieuwe beslismomenten om opstanden te begeleiden in hun ontwikkeling in ruimte en tijd en hun veranderlijke verhouding tot diverse markten voor arbeid, voedsel en hout.
Voor de gewenste groei, bloei en productie is het binnen dit thema van wezenlijk belang dat gekozen soorten en variëteiten op de juiste plek terechtkomen, zoals ten opzichte van zon en wind, en – zowel in ruimte als tijd – van elkaar. Hiervoor is kennis en inzicht in de ecologie van potentiële soorten onontbeerlijk, net als een vaardigheid in het ontwerpen met meerdere variabelen. Ook de keuze voor geschikt plantgoed is een onderscheidende factor voor succes. Daarvoor is het nodig om het beschikbare aanbod bij kwekerijen in de wijde omgeving te onderzoeken. Bovendien vergt de verkenning en ontwikkeling van marketingkanalen specifieke aandacht; daar komt flexibel en creatief ondernemerschap bij kijken. Bij dit alles kun je met een voedselbos bewust de breedte opzoeken, maar je kunt je ook specialiseren in een beperkt assortiment van producten. In dat laatste geval is het voor de robuustheid van het ecosysteem cruciaal om altijd voor voldoende biodiversiteit te blijven zorgen.
De vier thema’s financieel uitgewerkt voor landgoed Welna
Vul het formulier hieronder in en je krijgt de financiele uitwerking van de vier thema’s en hun toelichting in je mailbox.
Ga zelf aan de slag met een voedselbosrecept
Als je zelf aan de slag wil met een voedselbosbegroting, neem dan een kijkje bij onze receptentool. Hierin vind je voedselbosontwerpen voor zes herkenbare landschappen en uitgangssituaties. Denk aan bos, weiland, hoge grondwaterstand, fruitboomgaard, of akkerland. Ook kun je je laten inspireren door de wensen die mensen hebben: recreatie, regeneratief, biodiversiteit vergroten etc. Je kunt extra informatie krijgen als je aangeeft wat jouw grondsoort en grondwaterstand in de winter is en dan krijg je een gedetailleerde, downloadbare plantenlijst, uitgewerkte ontwerpen (veel meer dan we voor de bovenstaande thema’s hebben gedaan) en, je kunt, als je een profiel hebt op het platform, beginnen met een begroting, gebaseerd op oogstaannames gebaseerd op het recept naar keuze.
